Prawidłowy i harmonijny rozwój dziecka. Cz.IV. Rozwój mowy

2 czerwca 2013

Mowa jest niezwykle ważna w rozwoju dziecka. Umożliwia dziecku komunikowanie się, rozwija jego myślenie, wzbogaca wiedzę o otaczającym świecie, rozbudza jego ciekawość, a także pozwala mu na budowanie pytań.

Rozwój mowy opiera się i wynika z właściwego kształtu wszystkich funkcji poznawczych dziecka. Zaburzenia w każdej ze sfer negatywnie wpływają na rozwój języka.

Poniżej rozwój mowy dziecka w poszczególnych latach życia.

 Rozwój mowy w 1. roku życia

 0–1. miesiąc

Dziecko rodzi się ze zdolnością do wydawania dźwięków są to różne rodzaje krzyku, mlaskanie, cmokanie, płacz, pomrukiwanie, spanie, kwilenie. Prawidłowo rozwijające się dziecko wydaje dźwięki i swoim głosem komunikuje potrzeby.

 2. miesiąc

Pod koniec drugiego miesiąca pojawiają się dźwięki przypominające mowę głównie samogłoski.

 2.-4. miesiące

Dziecko zaczyna głużyć (gruchać) – guuu, agu, gyy

Dziecko reaguje także na różne dźwięki, głośno się śmieje, pojawiają się pierwsze spółgłoski prymarne: p, b, m, w dalszej kolejności  t, d, g .

6. miesiąc

Gaworzenie samonaśladowcze to czynnik warunkujący rozwój mowy. Dziecko gaworzy czyli wielokrotnie  powtarza identyczne sylaby: bababa, mamamama, dadada.

Dziecko słuchając swoich realizacji zaczyna je naśladować.

8. miesiąc

Dziecko zaczyna rozumieć wypowiedzi o zabarwieniu emocjonalnym. Wypowiada sylaby ma-ma, ta-ta nie są to jednak wypowiedzi intencjonalne.

Dziecko buduje wyrazy z sylab otwartych np. mama, tata, baba, papa, dada, am, da .

9. miesiąc

Rewolucja 9. miesiąca to nagły wzrost liczby słów, dziecko buduje wyrazy jedno lub dwusylabowe.

11. miesiąc

Dziecko przejawia intencjonalne i nieintencjonalne zachowania językowe. Stara się nazywać osoby, czynności. Bardzo często dziecko bawi się swoim głosem, tworząc długie śpiewane sekwencje sylab.

12. miesiąc

Dziecko rozumie już kilka słów, są to zwykle rzeczowniki w mianowniku, reaguje na imiona domowników.

Po 12. miesiącu następuje intensywny rozwój mowy. Dziecko rozumie proste pytania? np. Gdzie mama?, Gdzie tata? Gdzie lampa?

Ponadto roczne dziecko rozumie polecenie „daj” jak również zakaz „nie wolno”.

Rozwój mowy w 2. roku życia

Drugi rok życia dziecka to czas ogromnych zmian językowych. Dziecko naśladuje zachowania dorosłych. Do końca drugiego roku życia rozwija się system fonetyczno-fonologiczny. Dziecko wymawia wszystkie samogłoski ustne (a, e, i, o, u, y) oraz duża część spółgłosek.

Z powodu niedojrzałości motoryki narządów artykulacyjnych w mowie dwulatka zachodzą następujące zmiany:

- uproszczenia grup spółgłoskowych,

- upodobnienia,

- metatezy (przestawki),

- epentezy (wstawki),

- substytucje (zastępstwa).

Na początku 2. roku życia dziecko posługuje się kilkoma lub nawet kilkunastoma słowami.

 Dwulatek potrafi:

•  nazywać domowników: mama, tata, baba, dada, otaczające go zabawki: bum (auto), fufu (pociąg), mi (miś), nazwy zwierząt: ka –ka(kaczka), pi-pi (ptaszek), kum-kum (żabka), koko (kura)
• używa czasowniki w trybie oznajmującym np. aaa (spać).

Uczenie się nowych słów powoduje, że pod koniec 2 roku życia wypowiedzi dziecka są dwuwyrazowe.

U dwulatka zaczyna się kształtować również rozumienie związków przyczynowo-skutkowych np. daj buty bo idziemy na spacer.

Mowa w tym wieku jest bezfleksyjna oznacza to, że dziecko wypowiada się w mianowniku.

Słowo, aby pojawiło się i utrwaliło w mowie dziecka, musi być wielokrotnie w jego otoczeniu używane.

Poniżej przedstawiam  przykładowy zestaw słów jakim powianiem być znany dwulatkowi by ten mógł nazywać i rozumieć otaczającą go rzeczywistość.

 Przykładowy słownik dziecka dwuletniego:

1.Rzeczowniki:

a) nazwy osób, członków rodziny, np. mama, tata, babcia, dziadek, imiona rodzeństwa;

b) nazwy zwierząt, realizowane często poprzez onomatopeje np. krowa [mu], kot [kici], pies [hau-hau], kura [koko];

c) nazwy pokarmów np. sok, mleko, jajko, kaszka, bułka, chleb;

d) nazwy zabawek np. lala, miś, auto, piłka, klocki, bajka;

e) nazwy części ciała np. oko, nos, buzia, ucho, włosy, ręka, noga, brzuch, głowa, pupa;

f) nazwy ubrań np. spodnie, spódniczka, bluzeczka, kurtka, buty, czapka, szalik, kapcie,

majtki, koszulka, piżamka;

g) wyposażenie domu np. lampa, stół, łóżko, okno, telewizor, radio, kubek, talerz, łyżka,

kocyk, zegar, poduszka;

h) świat poza domem np. kwiatek, drzewo, słońce, piaskownica, plac zabaw, spacer, auto,

autobus, sklep, dom, noc, ulica.

2.      Czasowniki:

- (używane zwykle w 3 os. l.p.) spać [śpi], jeść [je], pić [pije], myć [myje], dawać [daje], iść [daje], jechać [jedzie], kupić [kupuje], boleć  [boli], bawić się [bawi się], kąpać [kąpie się], sikać [sika], czytać [czyta], mówić [mówi], płakać [płacze], rysować [rysuje];

3.   Przymiotniki:

- duży, mały, gorący, ciepły, zimny, dobry, zły, głodny;

4.  Przysłówki:

- ciepło, zimno, szybko, wolno, powoli, ładnie, brzydko, dobrze, źle;

5.  Zaimki:

-tu, tam, to, co?, kto?, mój;

6.  Przyimki:

- do, na, u, w, z, dla;

7.  Spójniki:

- i , a;

8.  Liczebniki:

-jeden, dwa, trzy;

9.  Partykuły:

-nie.

Rozwój mowy w 3. roku życia

W trzecim roku życia bardzo szybko i w sposób skokowy rozwija się system językowy dziecka. Trzylatek wymawia poprawnie wszystkie samogłoski z wyjątkiem nosowych (ą, ę) w systemie językowym nie ma również głosek dziąsłowych (sz, ż, cz, dż)

W trzecim roku życia dziecka pojawiają się poszczególne kategorie językowe – deklinacja rzeczowników, mianownik, biernik, dopełniacz, narzędnik, miejscownik, celownik.

Pod koniec 3 roku życia dziecko buduje poprawnie zdania pojedyncze,  a także złożone. Jako pierwsze w mowie pojawiają się zdania przyczynowe. Dziecko potrafi się sprawnie komunikować, operując zdaniami wszystkich typów.

Dziecko rozumie się z otoczeniem, wyrazy mogą być skracane, występują dalej uproszczenia grup spółgłoskowych.

 Spółgłoski:

a)      twarde i zmiękczone: m, m’, b, b’, p, p’, f, f’, w, w’, ś, ć, ź, dź, ń, n, k, g, g’, ch, t, d, l, l, ł, j.

b)      s, z, c, dz oraz sz, ż, cz, dż występują jako ś, ź, ć, dź.

c)      Głoska r – realizowana jako l, j.

Rozwój mowy w 4. roku życia

W 4. roku życia  dziecko doskonali zdobyte umiejętności. Pojawiają się głoski dziąsłowe sz, ż, cz, dż. Wypowiedzi 4-latka są coraz dłuższe i barwniejsze pojawiają się słowa o zabarwieniu emocjonalnym np. ojej, naprawdę, to niesamowite.

W wieku 4 lat dziecko rozwija zdolności narracji. Charakterystyczne w tym wieku są pytania, wyrażenia przyimkowe np. na, do, w.

Utrwalają się głoski s, z, c, dz (wadą jest zamienianie ich na ś, ź, ć, dż). Pojawia się głoska r.

Rozwój mowy w 5. i 6. roku życia

To czas ostatecznego kształtowania się mowy. Jedyny dźwięk w 5. roku życia, którego może nie być to „r”.

Dziecko twórczo posługuje się słowami, rymowankami, wierszykami, wyrażeniami metaforycznymi. W wieku 5 i 6 lat obserwować możemy indywidualne cechy mowy dziecka takie jak zasób słownictwa, poprawność, stopień złożoności wypowiedzi.

Mowa dziecka 5-letniego:

- w tym okresie powinna być zrozumiała,

- ustalają się głoski sz, ż, cz, dż,

- wypowiedzi zawierają związek przyczynowo-skutkowy,

- dziecko potrafi wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy przedmiotów, możliwość ich zastosowania.

Mowa dziecka 6-letniego:

- do końca 6. roku życia dziecko powinno wymawiać wszystkie dźwię;i

- powinno umieć klasyfikować przedmioty pod względem wielkości, koloru, kształtu, ciężaru, funkcji użytkowej;

- dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie;

- wyodrębniać głoski na początku, końcu i w środku wyrazu;

- samodzielnie wymyślać wyrazy zaczynające się na daną głoskę;

- wyklaskiwać ilość sylab w wyrazie.

• Oprac. na podstawie: Cieszyńska J., Korendo M., 2007, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków.

 Urszula Korbiel -  specjalista i terapeuta wczesnego wspierania rozwoju dziecka, logopeda